Məktub

1981-ci il. Kiril əlifbası və  köhnə kağız qoxusu

"Məktub" sözünün, kağız qələm götürüb məktub yazmağın aktual olduğu vaxtlar məncə, möhtəşəm vaxtlar olub.. Məncə, saflığın, hislərin ən gözəl çatdırılma vasitəsi məhz məktubla ifadə edilən sözlərdə olub.. Məktubun yazılması, göndərilməsi, cavab gözlənilməsinin verdiyi həyəcan yalnız hisləri gücləndirməyə xidmət edib.. İnsan münasibətlərinə xüsusi gözəllik və incəlik qatıb.. Hələ həmin məktublarda məsafənin, hicranın yaratdığı həqiqi sevgi, dözümsüzlük, qəzəbin yaratdığı hislər dalğalanması əks olunurdusa.. Uzaq məsafələrin ağuşuna aldığı sevgi münasibətlərində məktub hər iki tərəfin əl atdığı ilk şey olub.. Məktub darıxmağın simvolu olub.. Sözlər hisləri ifadə etməkdə acizdir, amma məktuba tökülən hislər bir şəkildə ifadə olunmaq üçün və qarşı tərəfə həqiqi anlamında çatdırılmaq üçün qəribə nizamla düzülürmüş..

Mənim atamla anam da məhz uzaq məsafənin əsir aldığı bir münasibət yaşayıblar.. Ayrı-ayrı şəhərlər, hətta ayrı ölkələrdə darıxdıqları zaman keçirdikləri hisləri məktublara yazıb və artıq 30 ildən çoxdur ki, o məktubları xatirə kimi saxlayıblar.. Nostalji hislərə, keçmişə, xüsusilə 70-80-ci illərə olan marağım həmin məktubları oxumağıma vadar etdi məni və oxuyarkən aldığım zövqü ifadə etmək çətindir.. Xüsusilə, mənim üçün ideal kişi obrazı olan atamın keçirdiyi hisləri bədii ustalıqla məktublarda ifadə etməsi, öz saf hislərini ən gözəl sözlərlə çatdıra bilməyə çalışması mənə, özümü çox sevdiyim retro filmlərimizdə və musiqilərimizdə hiss etməyimə səbəb oldu..Sanki o cümlələr həmin filmlərdən və musiqi sözlərindən qopmuşdu.. 

Onlarla məktubun bəzilərindən xırda çıxarışları paylaşmaq istədim sadəcə.. Sanki bir romandan parçalardır:

"Təbiətin hər bir adama bəxş etdiyi ikinci ayrılmaz ürək - mənim üçün sənin ürəyindir. O səcdə etdiyim ürək, sənin ürəyindir.."

"Gözlər olan yerdə dodaqlar nəyə lazım.."

"Bilirsən, məndə bir xasiyyət var ki, yazmaq istədiyim şeylər siftə çox qarmaqarışıq şəkildə ifadə olunur. Amma onu bilirəm ki, səni sevirəm, səni sonsuz həddə, sonsuz imkanda, sonsuz istəklə sevirəm.."

"Doğrudan mı məhəbbət dünyada ən tərs, ən qəddar, ən insafsız adamlara insanlıq simasını, humanizmi, bütün fəzilətləri yenidən qaytarır, ən yaxşı insan kimi həyata yenidən atır.."

"Mən öz bədənimdə ikinci bir sima görürəm, sanki bir cisimdə iki şüur hökm sürür və ikincisi heç mənim haqqımda fikirləşmədən səni sevməyi, sənin eşqinə yaşamağı özünə müqəddəs vəzifə kimi sayır (ümumiyyətlə, bütün insanlar ikinciyə tabedir)."

12.02.1981

Yaşamaq Yanğısı

  Vinsent Van Qoqun - "Qırmızı üzümlüklər" rəsmi.
Rəsm Van Qoqun öz sağlığında sata bildiyi yeganə əsərdir.

-        “Rəssam layiqli hesab etdiyini heç vaxt əlindən buraxmır, Van Qoq, o, camaata yalnız zir-zibil satır".

   

             Bitirdiyim sonuncu kitab İrvinq Stounun – rəssam Vinsent Van Qoq haqqında yazmış olduğu “Yaşamaq yanğısı” povesti oldu. Ömrünün 10 ilini dayanmadan yaradıcılığa həsr etmiş, özünü sənətində tapmış, sağlığında yalnızca bir ədəd rəsmini sata bilmiş bir rəssamın iradəsi, əzmi və qoyduğu məqsədi yolunda ağlını belə itirəcək dərəcəyə çatması haqqında idi bu əsər. Ölümündən sonra isə əsərləri dünya çapında məşhurlaşmış və rəssamlıq tarixinə öz adını yazdıra bilmiş bu “qəribə” rəssam çox özünəməxsus bir həyat yaşamışdır..

      Aşağıda hər kitabda etdiyim kimi, bu kitabdan da diqqətimi çəkən sitatları, deyimləri olduğu kimi toparlamışam. Bəziləri müəllifin dilindən, bəziləri rəssamın dilindən, bəziləri də digər obrazların dilindən verilmişdir. Bu sitatları paylaşmağım onlarla razı olduğum anlamına gəlmir, onlar sadəcə marağımı çəkən və razılaşıb razılaşmamağımdan asılı olmayaraq məni düşündürən sözlərdir.. 

•          “Kasıblıq insanı məhv edir. Bəli, o, zəifləri məhv edir. Güclüləri isə heç vaxt! Əgər yoxsulluq sizi məhv etsə, deməli, zəif adamsınız! Yolunuz da belə olmalıdır!”
•         Səni sevən olanda necə də yaxşıdır. Qoy adamlar istəyirlər bunu əxlaqsızlıq adlandırsınlar, fərqi yoxdur.
•             “Qadının həyatı boşdur, əgər orada məhəbbət yoxdursa, Vinsent.”
•        “İnsanın qəlbində nələr baş verdiyini öyrənməsəm, sifətini də çəkə bilmərəm. Həyatı təsvir etməkdən ötrü, təkcə anatomiyadan baş çıxarmaq azdır, insanın hislərini, onun yaşadığı dünya barəsində fikirlərini dərk etmək lazımdır.”
•          İyrəncliyindən asılı olmayaraq bütün gerçəklik gözəldir. Acı həqiqətdə daha çox gözəllik vardır, nəinki gözəl yalanda, kənd həyatında poeziya Parisin bütün salonlarında olduğundan daha çoxdur. Biz fikirləşirik ki, iztirab xoşbəxtlikdir, çünki bu, ən dərin insan hisləridir. Biz əminik ki, ehtiraslı məhəbbət çox gözəldir.
•            “Başa düşə bilmirəm, hər şeyə qadir olan Allah, niyə qəsdən həyatda belə bir şərait yaradıb, heç bir ümid yeri qoymayan bütöv bir insan nəslini ömürlük köləliyə və yoxsulluğa məhkum edib.”
•           “Məndə şəkillərə və kitablara qabağıalınmaz bir yanğı var, bütün həyatım boyu oxumaq istəyirəm – bu mənə çörək qədər vacibdir.”
•                Bizim sirli fikirlərimiz həyatda öz ifadəsini tapa biləcəkmi? Ola bilsin sənin qəlbində gur alov atəş açsın, amma qızınmağa gələn olmasın.
•             İnsanı və torpağı bir-birindən ayıran kəskin xətt lazım deyil. Bütün bunlar torpağın bir-birinə keçən, bir-birindən ayrılmayan müxtəlif formalarıdır, onlar ayrılmaz olur, bu isə mahiyyətcə vahid olan iki formadır, bu formaları bir-birindən ayırmaq, demək olar, qeyri-mümkündür.
•             “Necə sənə deyim, ana, ziyafətlərdə olan bu qadınlarda xarakter yoxdur, mənə isə xarakter lazımdır. Onlar hamısı bir-birinə oxşayır, keçirdikləri həyat sanki onları bir biçimdə töküb.”
•               Gözəllik iztirabdan doğur.
•               Qabaqlar heç təsəvvürünə gətirməzdi ki, yanında qadın olanda işləmək necə də yaxşıdır.
•               Heç bir qadın onu sevməyib. Belə həyat ölümə bərabərdir.
•               Sevgi – həyatda əsasdır, insan yalnız məhəbbətdə varlığın səadətini duya bilir.
•               Kişi olmaq üçün sənə qadın nəfəsi dəyməlidir.
•              “Ah, ana, kim sevir, o yaşayır, kim yaşayırsa, o işləyir, kim işləyirsə, o, çörəksiz qalmır.”
•              O fikirləşdi ki, yer üzündə elə şəhərlər var ki, insan həmişəlik orada uğursuzluğa məhkum olunub.
•               Cismani məhəbbət qüvvə verir.
•              Boş mədə dolu mədədən, əzab çəkən qəlb xoşbəxt qəlbdən yaxşıdır!
•          “Bədbəxt olmayan adam heç bir şey yarada bilməz, Van Qoq. Xoşbəxtlik heyvanların və tacirlərin qismətidir. Rəssam əzablardan doğulur: əgər acsansa, binəsibsənsə, bədbəxtsənsə, Allaha şükür et, deməli, o səni yaddan çıxartmayıb!”
•              Məgər rəssam olmaq şəkil satmaq deməkdir? Rəssam daim axtaran və heç vaxt tapmayan bir insandır.
•             Ölüm, payız yarpağının düşməsi kimi adi bir şeydir, - balaca torpaq təpəciyi, bir də ağac xaç.
•              Təklik qazamatda olmaq kimi bir şeydir.
•              Bütün mədəniyyət çirkab quyusudur.
•             Xalq başa düşə bilmir ki, sənətdə mənəvi ölçü yoxdur və ola da bilməz. İncəsənət də, həyat kimi mənəviyyatdan kənardır. Mənim üçün ləyaqətsiz şəkil və ya ləyaqətsiz kitab mövcud deyil, lakin axmaqcasına yazılmış kitablar və şəkilıər var.
•            İnsan adi beyinlə dualistcəsinə fikirləşir: işıq və qaranlıq, şirin və acı, xeyir və şər. Təbiətdə isə belə bir dualizm mövcud deyil. Dünyada nə şər, nə də xeyir var, yalnız həyat və əməl var.
•           “Pul insanı vəhşiləşdirir, elə deyilmi?”
•         “Sən hisləri təsvir etmirsən, çünki buna gücün çatmır. Sən ancaq gözlərinlə çəkirsən, sənin bədbəxtliyin də bundadır.”
•          “ Bütün həyatım boyu, çalışıram başa düşüm ki, niyə birinə çox şey, o birinə isə az şey düşür, niyə bir adam gecəni gündüzə qatıb dəridən-qabıqdan çıxanadək işləyir, qonşusu isə əli qoynunda oturur.”
•            İnsan müdrikliyə qovuşmaq üçün əvvəlcə hərdənbir gərək axmaq olsun.
•            Dəliliyin də öz sevinci var, onu ancaq dəlilər bilərlər.
•           Hər adamın həyatında elə anlar olur ki, o ayağa qalxmalı, palçığa batmış plaş kimi çırpınıb öz ağrısını-acısını tökməli olur.
•           Sənət havayı əldə edilmir, o sənətkarı yeyir.
•           Heç bir nəcib ürək dəlilik qismətindən məhrum deyildir. (Aristotel)
•           “Mən özümü zəif ifadə etməkdənsə, heç nə yaratmamağı üstün tutmalıyam.”

      Ağrının dinməsi ən böyük xoşbəxtlik deyil mi?            

                                             

       Yuxarıdakı ifadəni bir neçə il öncə "aforizm" (təvazökarlıqdan uzaq olsa da cızma-qaralarımı  belə adlandırırmağımın səbəbi başqa söz tapmamağımdır) yazmaq kimi bir hobbimin ən qızğın vaxtlarında yazmışdım. Amma əsl mənasını hərfi olaraq bu günlərdə hiss etdim..

      Xəbərimiz və razılığımız olmadan gəldiyimiz bu həyatda bir türlü yaşamağa məhkum edilirik. Kimi sərvət içində, kimi ağılla və səfillik içində, kimi sağlam və kimi isə ağrılar içində. Bəzən cəmiyyətdə (ələlxüsus bizim kimi "feodal" cəmiyyətlərində) ətrafımızdakı haqsızlıqlara reaksiya olaraq yaşamın əslində mal-mülkdən ibarət olduğunu və həqiqətən də ona sahib olanların dinc və hüzurlu həyat yaşadığı düşüncəsinə qapılırıq. "Onların da elə dərdləri olur ki, pulları belə köməyə yetmir" və s. kimi şablon ifadələr işlətmək və ya əslində hamınızın yaxşı bildiyi məqamları yazıb ürək bulandırmaq deyil niyyətim.  Çoxunun heç bir dərdi yoxdur, "kef edirlər" :) 

       Mənim məqsədim sahib olduğumuz dəyərlər haqqında öz baxış tərzimin təcrübəm əsasında dəyişdiyini yazmaqdır..

      Sahib olduqlarımıza nə dərəcədə obyektiv qiymət veririk? Əsl dəyəri olanlara nəyə görə dəyərsizmiş kimi münasibət göstərib üstündən keçirik? Bəlkə buna görə xoşbəxtliyi tapa bilməməkdən şikayətlənirik, bu bəs deyilmiş kimi, önümüzə çıxan insanlara (əksər hallarda təlimçilərə, motivatorlara, şəxsi inkişaf tipli kitablar yazanlara)  xoşbəxtliyin sirrini bir tək onlar bilirmiş kimi onu bizə demələrini az qala yalvarırıq.. Müasir insanın ən böyük bəlasıdır bu - xoşbəxt ola bilmir. İnternetdə sadəcə "necə xoşbəxt olmalı" tipli bir cümlə yazsanız, yüzlərlə videolar, müzakirələr, TEDx çıxışları, məqalələr tapacaqsınız. Demək ki, bu suala cavab tapa bilmir XXI əsrin insanı..

    Xoşbəxtliyin iki yaranma mənbəyi ola bilər, məncə: daxili və xarici. Yuxarıda sadaladığım vasitələrdən istifadə etmək xoşbəxtliyi üçüncü şəxslərdən öyənməyə cəhd etmək, ona nail olmaq istəyidir. Mən bunun effektiv olduğuna inanmıram. Olsa idi, sadəcə bir videoya baxmaqla hamı xoşbəxt olar, internetdə bununla bağlı saysız-hesabsız resurslar meydana çıxmazdı. 

        Xoşbəxtliyin əsl yaranma səbəbi daxildən gəlir, məncə. İnsan sahib olduğu dəyərlərin onun həyatındakı əhəmiyyətini qavradığı zaman ("anladığı" yox məhz "qavradığı") onlara olan münasibəti istər-istəməz dəyişir və sadəcə onların varlığı ilə xoşbəxt hiss edir özünü. Mənə görə sahib olduğumuz ən böyük dəyər - sağlamlıqdır. Dolayı yoldan gəldim bir az, bilirəm, amma özüm də bu nəticəyə dolayı yoldan gəlmişəm ;)  

       Bir neçə gün öncə yüngül bir əməliyyat keçirdim. Hər əməliyyatda olduğu kimi, məndə də müəyyən ağrılar oldu - ilk günlərdə kəskin idi ağrılar.  Səssiz-sədasız saatlarla yataq rejimində qalmaqla, ağrıdığım anlarda 4 illik hüquq təhsilimin, 687 balla universitetə qəbul olmağımın, iş tapmaq çabalarımın və taparkən yaşadığım sevincin və s. necə də önəmsiz, məni xoşbəxt etməyə gücləri çatmayan "dəyərlərim" olduqlarını anladım. Ağrıdan gülə belə bilmədiyim zamanlarda bu və bunun kimi yanlış dəyərlərin sadəcə bizə kütlə tərəfindən təlqin edilən dəyərlər olduğunu anlayır insan.. Sadəcə sağlam olmağın və ağrımadan nəfəs ala bilməyin əslində böyük xoşbəxtlik olduğunu anlayır insan. Başa düşürəm, insan daha çoxuna nail olmaq istəyir, sağlam keçirdiyi günlər adiləşir, maddi sıxıntılar olduğu zaman sağlam olduğunu bilmək köməyinə yetmir bəzən.. Amma sizi əmin edirəm, heç biri ağrının dindiyi zaman ruhunuza dolan hüzur qədər dəyərli deyil. O hiss qədər müqəddəs deyil. 

       Bəli, çoxumuz bilirik bunu. Yeni bir şey söyləmədim, əslində. Mən də bilirdim, anlayırdım sağlam olmağın dəyərini.. Ancaq anlamaqla kifayətlənirdim. Məsələ bunu nə dərəcədə qavradığımızdadır. 

         Həyatdan gözləntiləri sıfıra endirib onu sağlam bədənlə və doya-doya hiss edə bilmək nəsibimiz olsun. :) 

     

Lermontov's hero

                                                       "A hero of our time"
                                                  Mikhail Lermontov, 1840

It is the last book in the series that I have finished recently.. Actually, through this busy life style (everyone runs to somewhere even faster than the time itself..) you have only one opportunity to read books and it is only when you are on the way home or to work/university.  Therefore, unfortunately it is pretty hard for me to finish a book  nowadays.. But in my book, the point is not only to read or finish a million books in a short time, rather what matters is how much you get out of  a book? Can you use it in your life experience later on? Can you talk to the author while you are reading? Because the book is what the writer wanna highlight to you.. He does not care how many days you will spend on his book..

In this sense, the novel about which I'm gonna talk, had a solid impact on me. I don't know whetherI am supposed to be happy or sad about the fact that I could find some similarities between the main character of the novel - Pechorin and me regarding to some philosophical thoughts about life and the meaning of living.. .Is it an omen of depression ? OOH.. Have no idea..  He thinks that his life is meaningless and he cannot find any reasonable answers to his questions that why he lives? What's the aim of his life? But you know, in reality he always can feel that ctually there is no aim and motive in his life.. Even to breath.. How miserable is to breath but not to live!  This makes him be reckless about people, even his girlfriends and close friends and more importantly, about the notion of love and friendship itself.. Because the absence of an aim to live mars the conception of life..

Lest you get bored, I would like to cite some quotations of Pechorin that impressed me so much. You know, as an "avid" reader I am also one of them who takes a pen and drawes lines under every sentences that he/she likes while reading. Now I will refer to this drawings and write them down.. And first and foremost I just want you to please think about the meaning of sentences and to compare your thinking way to Pechorin's..

• "My whole life has been merely a succession of miserable and unsuccessful denials of feelings or reason."
• "...I am not capable of close friendship: of two close friends, one is always the slave of the other, although frequently neither of them will admit it. I cannot be a slave, and to command in such circumstances is a tiresome business, because one must deceive at the same time."
• "Afraid of decision, I buried my finer feelings in the depths of my heart and they died there."
• "It is difficult to convince women of something; one must lead them to believe that they have convinced themselves."
• "What of it? If I die, I die. It will be no great loss to the world, and I am thoroughly bored with life. I am like a man yawning at a ball; the only reason he does not go home to bed is that his carriage has not arrived yet."
• "When I think of imminent and possible death, I think only of myself; some do not even do that. Friends, who will forget me tomorrow, or, worse still, who will weave God knows what fantastic yarns about me; and women, who in the embrace of another man will laugh at me in order that he might not be jealous of the departed—what do I care for them?"
• "Women! Women! Who will understand them? Their smiles contradict their glances, their words promise and lure, while the sound of their voices drives us away. One minute they comprehend and divine our most secret thoughts, and the next, they do not understand the clearest hints."
• "There are two men within me – one lives in the full sense of the word, the other reflects and judges him. In an hour's time the first may be leaving you and the world for ever, and the second? ... the second? ..."
• "To cause another person suffering or joy, having no right to so—isn't that the sweetest food of our pride? What is happiness but gratified pride?"
• "I'll hazard my life, even my honor, twenty times, but I will not sell my freedom. Why do I value it so much? What am I preparing myself for? What do I expect from the future? in fact, nothing at all."
• Grushnitski (to Pechorin): "Mon cher, je haïs les hommes pour ne pas les mépriser car autrement la vie serait une farce trop dégoûtante." ("My friend, I hate people to avoid despising them because otherwise, life would become too disgusting a farce.")
• Pechorin (replying to Grushnitski): "Mon cher, je méprise les femmes pour ne pas les aimer car autrement la vie serait un mélodrame trop ridicule" ("My friend, I despise women to avoid loving them because otherwise, life would become too ridiculous a melodrama.")
• "Passions are merely ideas in their initial stage."
• "I was prepared to love the whole world . . . I learned to hate."
• "Whether I am a fool or a villain I know not; but this is certain, I am also most deserving of pity – perhaps more so than she. My soul has been spoiled by the world, my imagination is unquiet, my heart insatiate. To me everything is of little moment. I have become as easily accustomed to grief as to joy, and my life grows emptier day by day."
• "That is just like human beings! They are all alike; though fully aware in advance of all the evil aspects of a deed, they aid and abet and even give their approbation to it when they see there is no other way out—and then they wash their hands of it and turn away with disapproval from him who dared assume the full burden of responsibility. They are all alike, even the kindest and wisest of them!"
• "Women love only the men they don't know."